Poradnik strażaka - Środki gaśnicze

Środki gaśniczeto substancje w postaci ciała stałego (proszek), ciekłego (woda) lub gazowego (dwutlenek węgla), który po odpowiednim wprowadzeniu do strefy ognia powoduje przerwanie procesu palenia. Do środków gaśniczych zalicza się również piane gaśniczą inne gazy obojętne jak azot, argon, dwutlenek siarki oraz związki halonów. Dobór odpowiedniego środka gaśniczego zależy od chronicznego mienia palących się materiałów, wielkości pożaru, właściwości gaśniczych wybranego środka oraz od wielu innych czynników.

 



Najczęściej wykorzystywane są koce gaśnicze i gaśnice (ze względu na wygodę użycia, dostępność i efektywność). Posiadają one wyraźne oznaczenia literowe świadczące o tym, do gaszenia jakiego rodzaju pożaru są przeznaczone:
A - Ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu których występuje zjawisko żarzenia (drewno, papier)
B - Ciecze płynne i stałe topniejące w skutek ciepła (benzyna, rozpuszczalniki, smoła, topiące się tworzywa sztuczne)
C - Gazy palne (gaz ziemny, acetylen, propan-butan)
D - Pożary metali (magnez, sód, uran)
E - Pożary z grup ABCD występujące w obrębie urządzeń pod napięciem

Do gaszenia każdego z nich należy używać odpowiednich środków gaśniczych: 
do grupy A - woda, piana gaśnicza, proszek gaśniczy, dwutlenek węgla
do grupy B - piana gaśnicza, proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon
do grupy C - proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon
do grupy D - proszek gaśniczy

Należy pamiętać o tym, że przy użyciu gaśnic (każdego typu) nie można gasić płonących na ludziach ubrań ze względy na bardzo niską temperaturę środka gaśniczego (należy to robić przy użyciu koca gaśniczego), obowiązuje również całkowity zakaz gaszenia wodą lub gaśnicami pianowymi urządzeń pod napięciem (grozi to porażeniem prądem), metali oraz karbidu. Przy użyciu wody nie należy gasić również tłuszczy, paliw oraz olejów.

Opis środków gaśniczych
Woda

Woda jest najpowszechniej stosowanym środkiem gaśniczym, gdyż jest stosunkowo łatwo dostępna i posiada dobre właściwości gaśnicze. W normalnych warunkach woda w zależności od temperatury otoczenia występuje w stanie stałym, ciekłym i gazowym. W temperaturze po niżej 0°C występuje jako śnieg lub lód, w zakresie od 0 do 100°C jest cieczą a powyżej 100°C przechodzi w stan gazowy, w postaci pary wodnej. Para wodna posiada właściwości gaśnicze, prze co również zaliczamy ją do środków gaśniczych. Z 1 litra wody wytworzyć się może aż 1700 litrów pary. Woda niezależnie od jej powszechności jest stosunkowo tania, dogodna w transporcie oraz podawaniu do pożaru na dużych odległościach. W postaci zwartych prądów pod ciśnieniem woda mechanicznie zabija płomienie. Woda podana na gorący materiał schładza go, ogrzewając się pobiera duże ilości ciepła. Im więcej ciepła zostanie odebrane płonącemu ciału, tym bardziej obniża jego temperaturę. Intensywne podawanie wody na materiał palący się powoduje schłodzenie materiału palącego się aż do temperatury uniemożliwiającej dalsze palenie. Niezależnie od powyższego wytwarza się para wodna. Woda powoduje również odcięcie tlenu występującego w powietrzu od materiału palącego się poprzez pokrycie powierzchni płonącej warstwą wody np. poprzez „zalanie” oraz poprzez odizolowanie powierzchni płonącej materiału parą wodną. Wytwarzana para wodna również tłumi - rozcieńcza zawartość tlenu w otoczeniu materiału palącego się. Skuteczność gaśniczą wody można zwiększyć poprzez dodanie do niej środków zwilżających powodujących większe wnikanie wody do materiałów strzępastych.
Wadą wody jako środka gaśniczego jest potrzeba stosunkowo dużego jej zużycia. Ilości te niejednokrotnie powodują znaczne szkody i straty wynikające z bezpowrotnego zniszczenia wielu zamoczonych materiałów, zalania budynków, urządzeń itp. Biorąc powyższe pod uwagę istotnym elementem jest dobranie sposobu podawania wody do strefy ognia - pożaru. Wodę do pożaru podaje się przy pomocy prądownic, działek wodnych jaki i bezpośrednio z pojemnika. Najczęściej wodę podaje się za pomocą prądów gaśniczych z linii gaśniczej zakończonej prądownicą. Prądy wodne w zależności od użytej prądownicy mogą być zwarte lub rozproszone. Prąd zwarty stosuje się na dużą odległość w dal i w górę, można podawać go w miarę precyzyjnie. Wada prądu zwartego jest mniejsze chłodzenie niż prądu rozproszonego, mniejsze odparowanie wody. Działanie gaśnicze występuje na stosunkowo niewielkiej powierzchni palącego się materiału, występują większe straty niewykorzstywanej bezpośrednio do gaszenia wody, która spływa tworząc niejednokrotnie dodatkowe straty materialne na niższych kondygnacjach. Prądy rozproszone (rozpylone) - kropliste i mgłowe posiadają lepsze niż zwarte właściwości przy odbieraniu ciepła z palących się materiałów palnych i strefy spalania. Prądy kropliste są bardzo wydajne przy gaszeniu stałych materiałów strzępiastych jak np. słomy, drewna. Prądem mgłowym można również gasić gaz jak i umiejętnie ciecz palną. Wadą prądów rozproszonych jest ich nie wielka odległość, na jaką można podawać ten prąd. Im bardziej rozdrobniony jest prąd wodny, tym jego zasięg jest mniejszy. Podstawową wadą wody jako środka gaśniczego jest niemożliwość uzycia jej do wybranych rodzajów pożarów. I tak, wodą nie można gasić: 
Ciał stałych wchodzących z wodą w reakcje chemiczną wytwarzając palne lub wybuchowe gazy. Do tych substancji zalicza się między innymi karbid, sód, potas, lit, rubid, cez. Nie można również wodą gasić wapna palonego, gdyż wytwarza się znaczna temperatura mogąca sprzyjać rozszerzeniu się pożaru.
Płynów łatwo zapalnych o ciężarze właściwym lżejszym od wody. Do płynów takich należą między innymi (ropopochodne) nafta, olej, benzyna, rozpuszczalniki itp. Woda podana na lustro takich cieczy opada na dno, podwyższając poziom tej cieczy, co może spowodować wylewanie się na zewnątrz np. pojemnika. Rozlana paląca się ciecz może przyczynić się do dalszego rozprzestrzenia się pożaru.
Instalacji i urządzeń elektrycznych będących pod napięciem. Powód jest bardzo prosty. Woda jak wiadomo przewodzi prąd elektryczny, a to z kolei może spowodować porażenie prądownika.
Ciał stałych (metali) rozgrzanych do bardzo wysokiej temperatury. Woda w zetchnięciu z gorącym materiałem gwałtownie paruje powodując rozpryski, może również tworzyć się wodór. Gaz ten z kolei posiada własności wybuchowe. powyższe przypadki mogą dotyczyć np. pożarów w hutach, pieców lub kotłów grzejnych
Pomijając powyższe negatywy, wodę należy uznać za powszechnie dostepny i tani środek gaśniczy. Stosujemy ją między innymi w hydronetkach, hydrantach przeciwpożarowych jak również w różnego rodzaju stałych i półstałych urządzeniach gaśniczych w wybranych obiektach. Wodę stosuje się nie tylko do gaszenia pożarów lecz również do chłodzenia obiektów bezpośrednio narażonych na działonie ognia lub wysokiej temperatury np. zbiornika z paliwem. 

Piana gaśnicza

Piana gaśnicza jest środkiem gaśniczym bardziej skutecznym niż woda. Jest to zbiór pęcherzyków wypełnionych powietrzem, powstających na skutek szybkiego mieszania się wodnego roztworu środka pianotwórczego z powietrzem. Piana taka powstaje przy mechanicznym mieszaniu się za pomocą prądownic pianowych lub wytwornic pianotwórczych. na ogół stężenie środka pianotwórczego w wodnym roztworze nie przekracza 5% objętościowych. W odróżnieniu od powyższej piany mechanicznej może być piana chemiczna powstająca np. w gaśnicy pianowej w wyniku reakcji chemicznej dwóch rodzająw cieczy (alkaicznej i kwaśnej). W pianie chemicznej w odróżnieniu od mechanicznej pęcherzyki wypełnione są dwutlenkiem węgla. Z tego powodu właściwości piany chemicznej są wyższe od piany mechanicznej. Piana gaśnicza różni się od piany zwykłej, spotykanej w gospodarstwie domowym np. z proszku do prania tym, że jest bardziej trwała. Do celów gaśniczych stosuje się środek pianotwórczy o różnych nazwach. Środki pianotwórcze mogą być pochodzenia białkowego lub syntetycznego. Pianę charakteryzuje: 
trwałość oraz odporność na działanie temperatury
możliwość rozpływania się po powierzchni płynów
niski ciężar własny, utrzymywanie się powierzchni cieczy
stosunkowo duża wydajność, duża wielokrotność zwiększania objętości w stosunku do użytych składników
obojętność chemiczna nie powinna wpływać żrąco na jakiekolwiek materiały
dobra przylepność tj. miedzy innymi utrzymywanie się na pionowych powierzchniach 
W praktyce pianę chemiczną stosuje się tylko w gaśnicach. Piana mechaniczna natomiast ma zastosowanie przy użyciu specjalistycznego sprzętu przewoźnego na pojazdach pożarniczych lub sprzętu stacjonarnego zainstalowanego np. w budynkach czy na zbiornikach z płynami palnymi. Pianę mechaniczną dzielimy na pianę ciężką, średnią i lekką. Podział ten uzależniony jest od tzw. liczby spienienia. Liczba spienienia to stosunek objętości piany do objętości cieczy, z której piana powstała. Pianą ciężką jest piana o liczbie spienienia do 20. Inaczej mówiąc, z jednego litra roztworu środka pianotwórczego powstaje 20 litrów piany. Piana średnia to piana o liczbie spienienia od 21 do 200. Natomiast piana lekka to piana o liczbie spienienia ponad 201 do ok. 1000. Dużą zaletą piany jest to, że est znacznie lżejsza od wody, nie spływa bezużytecznie z gaszonych przedmiotów, posiada dobrą lepkość i wytrzymałość mechaniczną. Piana doskonale nadaje się do gaszenia cieczy łatwo zapalnych, gdyż wytwarza na ich powierzchni niepalną, płynną warstwę odcinającą dostęp powietrza. Pianą nie można gasić tego co wodą, za wyjątkiem cieczy palnych. Z uwagi na powyższe piana podobnie jak woda: 
odcina od ogniska pożaru dopływ niezbędnego do palenia powietrza przez nałożenie na płonące materiały odpowiednio grubej warstwy piany
uniemożliwia wydobywanie z gaszonych materiałów palnych par i gazów
skutecznie chłodzi gaszoną powierzchnię
Prądy piany gaśniczej zależą głównie od rodzaju wytworzonej piany. W przypadku piany ciężkiej wytwarzanej za pomocą prądownic (działek) pianowych zasięg może dochodzić, podobnie jak w przypadku wody, do kilkudziesięciu metrów. Parametr ten zależy od zastosowanego sprzętu oraz od stosowanego ciśnienia w prądownicach. Piane średnią wytwarza się za pomocą wytwornic pianowych o różnych parametrach i liczby spienienia od 21 do 200. Zasięg prądu piany średniej jest niewielki i waha się w granicach kilku metrów. w przypadku występowania wyższej temperatury prądownik winien być zabezpieczony specjalnym ubraniem ochronnym. Pianę lekką wytwarza się przy pomocy specjalnych agregatów. Gaszenie tą pianą polega na wypełnieniu określonej przestrzeni np. pomieszczenia. Z uwagi na dużą wydajność przy jej wytwarzaniu nie występuje prąd gaśniczy.
Z uwagi na szeroka gamę występujących na rynku środków pianotwórczych, należy ściśle przestrzegać zaleceń w wytwarzaniu jak i podawaniu piany do pożaru. Piana jest najbardziej przydatna przy pożarach grupy B i A 

Proszek gaśniczy

Proszek gaśniczy to chemiczny środek gaśniczy w postaci ciała stałego, bardzo rozdrobnionego produkowanego najczęściej na bazie węglowodanów lub fosforanów. Proszki z uwagi na ich wysokie rozdrobnienie charakteryzują się płynnością (w przewodach), odpornością na zbrylanie i higroskopijnością. Od jego składu chemicznego zależy zakres stosowania oraz skuteczność gaszenia. Właściwości gaśnicze proszków polegają głównie na dwóch efektach gaśniczych, a mianowicie - na działaniu ihibicyjnym - chemicznym oraz na izolacyjnym - mniej efektywnym. Działanie chemiczne to działanie antykatalityczne tego środka w procesie palenia się . Powoduje ono przerywanie reakcji łańcuchowej, a w efekcie szybkie przerwanie procesu palenia. Działanie izolacyjne to wstrzymanie dostępu powietrza do materiału palącego się. W zatknięciu z rozgrzaną powierzchnią proszek tworzy oblepiającą szklistą masę, powodującą utrudnienie w wydzielaniu się palnych gazów z materiału palącego się. Proszki o różnym składzie chemicznym i przeznaczeniu nie posiadają właściwości oziębiających. Stosuje się je w małych gaśnicach, agregatach gaśniczych - do gaszenia pożarów w zarodku jak i w wielkich agregatach zainstalowanych na ciężkich samochodach oraz w pomieszczeniach chroniących cenne urządzenia i instalacje. Proszek gaśniczy jest środkiem uniwersalnym, skutecznie gaszącym pożary ciał stałych, cieczy i gazów palnych oraz urządzeń elektrycznych będących pod napięciem z ograniczeniami. Niektóre proszki nadają się do gaszenia wszystkich grup pożarów tj. A, B, C, D i E. Praktycznie nie nadają się do urządzeń elektrycznych z uwagi na uboczne skutki niszczące. Proszek gaśnbiczy wyrzucany jest ze zbiornika (gaśnicy, agregatu) ciśnieniem sprężonego gazu - najczęściej azotu na odległość ok kilku do kilkunastu metrów. 

Halony

Halony to ciecz o odpowiednim składzie chemicznym charakteryzująca się małym ciepłem właściwym oraz niską temperaturą wrzenia. Inaczej, są to związki chlorowcopochodne, w skład których wchodzą takie pierwiastki jak chlor, brom, jod i fluor. Działanie gaśnicze halonów jest podobne do działania gaśniczego proszku. Halon podany do strefy ognia działa inhibicyjnie - chemicznie przerywając bieg reakcji łańcuchowej palenia się. Zjawisko gaszenia następuje zaskakująco skutecznie i szybko. Wadą tego środka jest niszczenie warstwy ozonowej na Ziemi przez co w znacznym stopniu ogranicza się jego produkcje jak i zastosowanie. W praktyce halon jest uniwersalnym środkiem gaśniczym nadającym się do gaszenia różnych grup pożarów. Z uwagi na różnorodny skład chemiczny należy upewnić się o specjalistycznym zakresie stosowania danego środka. Używa się go w gaśnicach i agregatach gaśniczych oraz stałych urządzeniach gaśniczych do gaszenia grup pożarów B, C i E.

Dwutlenek węgla

Dwutlenek węgla (CO2) to gaz obojętny występujący w atmosferze w niewielkiej ilości, bezbarwny o lekko kwaśnym smaku. Wytwarzany do celów gaśniczych jako środek tłumiący, wypiera powietrze z tlenem z otoczenia materiału palącego się. 25% dwutlenku węgla w otoczeniu materiału palącego powoduje uniemożliwienie palenia. Jest 1,5 razy cięższy od powietrza przez co utrzymuje się nad powierzchnią ziemi. Przy stężeniu 10 % objętości w powietrzu utrudnia oddychanie. W normalnych warunkach jest w stanie gazowym, (ok. 0,2 % w atmosferze) do celów gaśniczych używa się dwutlenku węgla w stanie skroplonym w butlach pod ciśnieniem (3,0 - 7,0 MPa), w zależności od temperatury otoczenia. Temperatura krytyczna CO2 to 31 °C, powyżej tej temperatury na daje się skroplić, występuje w podwyższonym ciśnieniu. Należy zatem chronić butle z dwutlenkiem węgla przed nagrzaniem powyższej temperatury, w przeciwnym przypadku butle nogą się rozładować uruchamiając zawód bezpieczeństwa. Użyty dwutlenek węgla z gaśnicy bądź agregatu gwałtownie rozpręża się oziębiając się do temperatury ok. - 78 °C. Z uwagi na powyższe nie można gasić nim istot żywych. Przy rozładowaniu gaśnicy wytrwarza się ok. 20 % dwutlenku węgla w postaci zagęszczonego śniegu, pozostała część to gaz. Stąd nazwa gaśnic śniegowych. Gaz ten jest doskonałym środkiem gaśniczym, nadającym się praktycznie do gaszenia wszystkich grup pożarów łącznie z urządzeniami będącymi pod napięciem elektrycznym (w ograniczonym zakresie). Nie jest skuteczny przy gaszeniu pożarów żarowych, gdyż jego właściwości chłodzące są niewielkie. Rozgrzany materiał stały po usunięciu - przewianiu dwutlenku węgla ponownie może rozpalić się. Tak więc przy gaszeniu takich pożarów należy pamiętać o sukcesywnym podawaniu CO2 do miejsca pożaru oraz uniemożliweniu tworzeniu się przeciw gazów powietrznych. Środek ten pod względem chemicznym nadaje się do gaszenia pożarów urządzeń elektrycznych, cieczy i gazów palnych oraz takich materiałów, do gaszenia których nie można użyć wody lub piany gaśniczej. Gaz ten stosuje się w gaśnicach, agregatach gaśniczych oraz różnego rodzaju stałych i półstałych urządzeniach gaśniczych szczególnie w gospodarce morskiej - do zabezpieczenia jednostek pływających jak i gospodarce energetycznej. 
Podobnie jak dwutlenek węgla w gaszeniu ognia mogą działać skutecznie również inne gazy obojętne takie jak azot, agrgon, dwutlenek siarki, gazy spalinowe itp. Gazy te jednak za wyjątkiem azotu i argonu nie mogą większego zastosowania.

W przypadku kiedy nie posiadamy w pobliży żadnego z w/w środków gaśniczych do gaszenia pożaru można użyć również piasku, ziemi jak i innych sypkich materiałów niepalnych.

 

Polecamy również

Opis środków gaśniczych (pdf)

Podręczny sprzęt gaśniczy (pdf)

ZELÓW